Niets is wat het lijkt

Benjamin Constable - De drie levens van Tomomi Ishikawa

Genre: roman

Publicatiedatum: 3 juni 2013 (UK), 10 oktober 2013 (NL)

Vertaling: Tjadine Stheeman

ISBN: 9789046815885

Uitgever: Nieuw Amsterdam

Een jongetje -Ben- groeit afwisselend op in de vrije natuur en in de stad. Aan school heeft hij een hekel, hij speelt liever buiten waar hij heel veel indrukken opdoet. Vanaf zijn vierde gaat hij verhaaltjes bedenken waarin hij zelf de hoofdpersoon is. Maar ja, als je dyslectisch bent, niet goed kunt leren, meer op straat rondhangt dan op school zit en op je 16e als halve analfabeet de schooldeuren achter je dichtslaat met het idee om als rockstar de wereld te gaan veroveren, dan heb je niet zoveel aan die verhaaltjes. Pas op zijn 24e probeert Ben voor het eerst een boek te lezen. Dat kost moeite, veel moeite. Gaandeweg ontwikkelt hij plezier in lezen en zes jaar later probeert Ben zijn eerste eigen verhaaltjes op papier te krijgen. Dat groeit en groeit, totdat er nog eens acht jaar later een boek ligt dat niemand uit wil geven. Intussen is Ben zich meer gaan verdiepen in de Engelse taal, want als je wilt schrijven maar de gereedschappen niet kunt hanteren dan kom je niet ver.
Nadat echt iedere mogelijke uitgever het boek heeft afgewezen besluit Ben een ander boek te schrijven, het slaat in als een bom.
Ook met de rest is het goedgekomen: tegenwoordig geeft Ben in Parijs Engelse les aan volwassenen.

Wie vaker mijn recensies leest, weet dat ik meestal begin met een korte samenvatting. Nu ook, alleen is dit geen samenvatting van De drie levens van Tomomi Ishikawa, maar van de biografie van de auteur. Want wat heb ik een bewondering voor iemand die van zo ver moet komen en dan zo'n prachtig boek schrijft!
En met hetzelfde gemak waarmee ik de biografie en het plot omdraai, doet schrijver Ben Constable (Bristol,1968) dat ook. Het is een auteur die zichzelf, zijn eigen geschiedenis, waargebeurde feiten en echt bestaande plaatsen verweeft in een fictief verhaal. Voor hoofdpersoon Ben Constable is het al snel niet meer duidelijk wat wel echt is en wat niet. Ook als lezer word je steeds op het verkeerde been gezet, tot het moment dat je gaat beseffen dat dit helemaal geen issue is. Stel je gewoon open voor het verhaal, leef je in en neem het zoals het gepresenteerd wordt. En geloof me, dat is bijzonder!

Benjamin Constable krijgt een brief van een vriendin, Tomomi Ishikawa, waarin ze aankondigt een einde aan haar leven te maken. Haar laptop met daarop vreemde fragmenten en wonderlijke aanwijzingen, is voor Ben. Die beseft dat Tomomi hem met deze gegevens op reis stuurt, langs allerlei plaatsen uit haar leven. Het levert een raamvertelling op met steeds weer nieuwe luikjes die opengaan. Aanvankelijk kun je de losse verhalen misschien nog niet helemaal plaatsen, net zomin als Ben dat kan, maar al verder lezend en reizend wordt het verband steeds duidelijker. De reis voert door Parijs en New York en gaandeweg verzamelt Ben allerlei puzzelstukjes, waarbij hij zich afvraagt wat waar is en wat verzonnen is. Net zoals de lezer zich dat één niveau hoger ook afvraagt bij het boek zelf. 

Nihil est quod venetur, ofwel: niets is wat het lijkt. Aan alle kanten lopen fictie en werkelijkheid naadloos in elkaar over en dat is het knappe van dit boek. 
Als je aan Constable de vraagt stelt wat werkelijkheid is en in hoeverre die werkelijkheid ook autobiografisch is, zegt hij dat bij elke schrijver in ieder verhaal en ieder karakter een autobiografisch stukje van die schrijver zit. Ik denk dat hij gelijk heeft. Elke fantasie komt voort uit dingen die je al ooit ergens meemaakte, hoorde, las of op een andere manier tot je nam. De fantasie (of de droom!) mixt die elementen en laat het uitgroeien tot iets geheel nieuws. 

De vraag in hoeverre het boek autobiografisch is, wordt natuurlijk ook gevoed door de extra informatie die erover te vinden is. Op zijn website toont Constable foto’s, filmpjes, geluidsfragmenten en andere bijzonderheden over allerlei plekken waar het verhaal ons heen voert. In veel van die filmpjes speelt hij zelf een rol. Meestal is hij de verteller, net zoals zijn fictieve alter-ego in het boek zelf. Kortom: je blijft als lezer steeds heen en weer geslingerd worden tussen droom en daad, tussen fantasie en werkelijkheid.

Verder vind je op de site ook fragmenten die het uiteindelijke boek niet gehaald hebben, maar wel de moeite waard zijn. 

In het boek herken je verschillende invloeden, niet alleen uit Constables echte leven, maar ook uit boeken die hij heeft gelezen. Ik ga ze hier niet met name noemen, want Constable zou Constable niet zijn als hij niet enkele van deze werken met naam en toenaam in zijn boek een rol liet spelen. Het is alwéér de zoveelste mengeling van fantasie en werkelijkheid van meta- tot microniveau die je in- en om dit boek terug kunt vinden. En voor wie nou echt graag wil weten welke boeken van invloed zijn geweest op De drie levens van Tomomi Ishekawa, plaatste Constable een lijstje op zijn website.

Daarnaast zijn er nog veel meer lagen te ontdekken. Een voorbeeld: hoofdpersoon Ben Constable houdt door het boek heen regelmatig verhandelingen over schrijven en het schrijverschap. Die zet hij af tegen de ideeën van Tomomi, die op haar beurt ook weer haar ideeën ventileert. Maar in feite is het dus niets anders dan de discussie die iedereen wel eens in zichzelf voert: wil ik links of wil ik rechts? Is dit goed of kan het beter? Auteur Ben Constable ervaart dat vanzelfsprekend ook zo. Hij weet dat vervolgens op een heel natuurlijke manier te introduceren in zijn boek, zodat het nergens gekunsteld of nadrukkelijk overkomt.

Net zo natuurlijk introduceert hij Kat in het verhaal. 
Kat komt en gaat, vergezelt Ben wanneer het dier daar zelf behoefte aan heeft. Kat is de 'praatpaal' voor Ben en vaak komt Ben tijdens zijn monologen tegen Kat tot nieuwe inzichten. Of Kat komt zomaar opeens het verhaal binnenwandelen en doet iets waardoor Ben een ingeving krijgt. Zoals ik het beschrijf klinkt het misschien gezocht, maar dat is het niet. 
Er is wel iets bijzonders aan het dier...
Hou je vast: Kat is imaginair. Toch wordt Kat aan de lezer gepresenteerd met een vanzelfsprekendheid waardoor je het dier zonder meer accepteert. Ook voor Ben bestaat Kat echt, tegelijkertijd weet Ben heel goed dat Kat alleen in zijn hoofd voorkomt en dat anderen het dier niet zien. En als lezer vindt je dit niet eens vreemd. 

Goed, tot zover óver het boek, maar nu het verhaal. Wat vond ik daarvan? Wat vond ik van de stijl? Boeide het verhaal? Is het een aanrader? 

Ja. Volmondig ja. Het is een aanrader. Het begin komt een beetje gemaakt literair over, met lange, gekunsteld mooie zinnen die maar om de kern van de boodschap heen blijven draaien, maar al snel merk je dat dit de schrijfwijze is van Tomomi Ishikawa. Zodra Ben -de eigenlijke verteller- aan het woord is, verandert het taalgebruik. Ter ondersteuning is er ook een ander lettertype voor gebruikt, maar eigenlijk is dat niet nodig, de stijlverandering is duidelijk genoeg.
De drie levens van Tomomi Ishekawa is een zorgvuldig gecomponeerd verhaal vol raadsels en ogenschijnlijke tegenstrijdigheden. Het leest lekker vlot, zet je veelvuldig aan het denken, de karakters hebben diepgang en gelaagdheid en het verhaal is boeiend. Wat wil je nog meer?

Ik weet wel wat ik nog meer wil: het volgende boek van Constable lezen, Love and inventions of Abbas Ibn Firnas.

(Op de website van Constable zijn ook nog korte teksten en muziek van hem te vinden.)

 Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor de Literatuur.

Lees hier wat andere boekbloggers ervan vonden.