Yvonne Keuls - Koningin van de nacht
Korte samenvatting:
Tussen 1940 en de beruchte hongerwinter is er in Den Haag net zo goed oorlog als in de rest van de wereld. De jonge, fantasierijke Daan Maandag -zoon van een joodse pianist en een niet-joodse violiste- rolt echter min of meer tussen alle oorlogshandelingen door. Er is wel oorlog, maar ach, de échte oorlog is ver weg. In zijn omgeving merkt Daan vooral de spannende, stoere en aantrekkelijke avonturen op. Maar gaandeweg sluipt er steeds meer angst en gevaar binnen en wordt de oorlog echt realiteit.
He, dat boek ken ik! Dat is toch al jááren oud?
Dit was mijn eerste reactie en na raadpleging van het achterplat en wat rondsnuffelen in mijn boekenkast, had ik het te pakken: Daniël Maandag de novelle die Yvonne Keuls schreef voor Magazijn de Bijenkorf bv., ter gelegenheid van de 'Literaire Boekenmaand' 1988.
Eerst las ik De Koningin van de nacht, vervolgens herlas ik nog eens Daniël Maandag. Beide boeken vertellen hetzelfde verhaal, enkele kleine details zijn anders en enkele personages zijn er in de tweede versie bijgekomen, maar voor de rest lopen ze van begin tot het einde gelijk op. Iedereen die zich nog afvraagt wat nu precies het verschil is tussen een novelle en een roman, zou beide boeken eens moeten lezen. De novelle vertelt een verhaal, de roman brengt daar veel meer details, diepgang, ontwikkeling en gelaagdheid in.
Maar waarom vertelt iemand na vijfentwintig jaar nogmaals hetzelfde verhaal? In het nawoord in Koningin van de nacht legt Keuls uit dat zij in 1988 eigenlijk voldoende materiaal had voor een roman, maar dat de Bijenkorf nu eenmaal een novelle wilde. Dit verhaal zat in Keuls' hoofd en dan is het moeilijk om iets anders te bedenken. Het schrijven van een boek houdt dus blijkbaar niet op als je het manuscript naar de drukker brengt, het boek kan blijkbaar ook na publicatie nog doorgroeien en vragen om een wedergeboorte.
Hoewel de verhaallijnen dus hetzelfde zijn, heb ik het hier verder alleen nog over Koningin van de nacht. Dat boek gaat dieper, daarom worden dingen hierin ook beter duidelijk. Vijfentwintig jaar geleden maakte de voorganger van dit boek al indruk op me, nu doet het uitgebreide verhaal dat alleen nog maar meer.
Het bijzondere van dit verhaal vind ik de kleuring die je er als lezer zelf aan toevoegt. Keuls beschrijft de oorlog als een avonturenverhaal vol stoere jongetjes die echte kwajongensstreken uithalen. Soms gaan ze iets te ver, maar ach, het zijn kwajongens. Maar omdat je zelf de afloop van de oorlog kent, omdat je weet wat er met de Joden in Duitsland gebeurde, omdat er inmiddels bijna 70 jaar na-oorlogse informatie beschikbaar is, wéét je wat er zich tussen de bedrijven door afspeelde. Keuls hoeft dingen niet te beschrijven om ze toch tot leven te brengen, zo duidelijk zit veel oorlogsinformatie in ons collectieve geheugen gebeiteld. Keuls kan dingen heel neutraal beschrijven, de lezer vult vanuit dat collectieve geheugen zelf de kleuring in.
Op diezelfde manier kan Keuls ook angst en spanning voor de lezer bijna voelbaar maken, zonder dat ze deze gevoelens expliciet beschrijft. Ik had hier enkele mooie voorbeelden van, maar ik ben ze kwijt. Helaas kan de publicatie van dit blog daar niet meer op wachten, maar een dezer dagen geef ik hier nog wat voorbeelden.
Wat Keuls ook zo treffend beschrijft, is de manier hoe mensen met elkaar omgaan of hoe ze over elkaar denken en praten. De vanzelfsprekendheid waarmee mensen bijvoorbeeld keuzes maken, of hoe ze anderen behandelen of uitsluiten wordt soms pijnlijk duidelijk. Het zet mij in ieder geval weer eens aan het denken over de manier waarop ik zelf met mensen omga.
Heel bijzonder vond ik de rol die Keuls in de roman geeft aan Herr Brenner, een Duitse officier die Daan uit een mijnenveld redt en naar huis brengt. Daar aangekomen blijkt dat Brenner net als Daans vader ook pianist is, ze vinden elkaar in de muziek. En net als je dan denkt dat dit de cliché-goede Duitser is, blijkt dat deze Brenner heel bewust vóór het Nationaal Socialisme heeft gekozen en echt volledig achter Hitler staat -uitgezonderd de muzieksmaak van der Führer. Zo gaat Brenner steeds heen en weer in het boek, tussen voor ons positieve- en negatieve waarden. Maar is het niet zo met iedereen? Heeft niet iedereen goede en slechte kanten? Was niet elke Duitser behalve soldaat ook nog ergens een kind, echtgenoot, vader, broer of vriend? En was niet elke Duitser gewoon mens, met alle positieve en negatieve eigenschappen die daarbij horen? In veel verhalen wordt dat vergeten, maar door de introductie van Brenner brengt Keuls dit onder de aandacht.
Eerst las ik De Koningin van de nacht, vervolgens herlas ik nog eens Daniël Maandag. Beide boeken vertellen hetzelfde verhaal, enkele kleine details zijn anders en enkele personages zijn er in de tweede versie bijgekomen, maar voor de rest lopen ze van begin tot het einde gelijk op. Iedereen die zich nog afvraagt wat nu precies het verschil is tussen een novelle en een roman, zou beide boeken eens moeten lezen. De novelle vertelt een verhaal, de roman brengt daar veel meer details, diepgang, ontwikkeling en gelaagdheid in.Maar waarom vertelt iemand na vijfentwintig jaar nogmaals hetzelfde verhaal? In het nawoord in Koningin van de nacht legt Keuls uit dat zij in 1988 eigenlijk voldoende materiaal had voor een roman, maar dat de Bijenkorf nu eenmaal een novelle wilde. Dit verhaal zat in Keuls' hoofd en dan is het moeilijk om iets anders te bedenken. Het schrijven van een boek houdt dus blijkbaar niet op als je het manuscript naar de drukker brengt, het boek kan blijkbaar ook na publicatie nog doorgroeien en vragen om een wedergeboorte.
Hoewel de verhaallijnen dus hetzelfde zijn, heb ik het hier verder alleen nog over Koningin van de nacht. Dat boek gaat dieper, daarom worden dingen hierin ook beter duidelijk. Vijfentwintig jaar geleden maakte de voorganger van dit boek al indruk op me, nu doet het uitgebreide verhaal dat alleen nog maar meer.
Het bijzondere van dit verhaal vind ik de kleuring die je er als lezer zelf aan toevoegt. Keuls beschrijft de oorlog als een avonturenverhaal vol stoere jongetjes die echte kwajongensstreken uithalen. Soms gaan ze iets te ver, maar ach, het zijn kwajongens. Maar omdat je zelf de afloop van de oorlog kent, omdat je weet wat er met de Joden in Duitsland gebeurde, omdat er inmiddels bijna 70 jaar na-oorlogse informatie beschikbaar is, wéét je wat er zich tussen de bedrijven door afspeelde. Keuls hoeft dingen niet te beschrijven om ze toch tot leven te brengen, zo duidelijk zit veel oorlogsinformatie in ons collectieve geheugen gebeiteld. Keuls kan dingen heel neutraal beschrijven, de lezer vult vanuit dat collectieve geheugen zelf de kleuring in.
Op diezelfde manier kan Keuls ook angst en spanning voor de lezer bijna voelbaar maken, zonder dat ze deze gevoelens expliciet beschrijft. Ik had hier enkele mooie voorbeelden van, maar ik ben ze kwijt. Helaas kan de publicatie van dit blog daar niet meer op wachten, maar een dezer dagen geef ik hier nog wat voorbeelden.
Wat Keuls ook zo treffend beschrijft, is de manier hoe mensen met elkaar omgaan of hoe ze over elkaar denken en praten. De vanzelfsprekendheid waarmee mensen bijvoorbeeld keuzes maken, of hoe ze anderen behandelen of uitsluiten wordt soms pijnlijk duidelijk. Het zet mij in ieder geval weer eens aan het denken over de manier waarop ik zelf met mensen omga.
Heel bijzonder vond ik de rol die Keuls in de roman geeft aan Herr Brenner, een Duitse officier die Daan uit een mijnenveld redt en naar huis brengt. Daar aangekomen blijkt dat Brenner net als Daans vader ook pianist is, ze vinden elkaar in de muziek. En net als je dan denkt dat dit de cliché-goede Duitser is, blijkt dat deze Brenner heel bewust vóór het Nationaal Socialisme heeft gekozen en echt volledig achter Hitler staat -uitgezonderd de muzieksmaak van der Führer. Zo gaat Brenner steeds heen en weer in het boek, tussen voor ons positieve- en negatieve waarden. Maar is het niet zo met iedereen? Heeft niet iedereen goede en slechte kanten? Was niet elke Duitser behalve soldaat ook nog ergens een kind, echtgenoot, vader, broer of vriend? En was niet elke Duitser gewoon mens, met alle positieve en negatieve eigenschappen die daarbij horen? In veel verhalen wordt dat vergeten, maar door de introductie van Brenner brengt Keuls dit onder de aandacht.
Tot
slot: in dit boek is een grote rol weggelegd voor de laatste opera van W.A.
Mozart, Die Zauberflöte. Als dit boek al gelaagd is, dan is deze opera het helemaal: van een kindersprookje tot een vrijmetselaarsritueel, van oud-Egyptische mythologie tot het beleven van het leven zelf. En zo zijn er ook qua symboliek nog wel wat lijntjes te trekken.
Ik sluit af met twee fragmenten die vaak in dit boek worden genoemd. Het eerste is "Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen", gezongen door (in mijn ogen) de enig echte Koningin van de nacht, onze eigen Christina Deutekom. (En nee, die hoge F3 is niet de allerhoogste operaklank ooit, zoals wel vaker wordt beweerd. De hoogste is een G3 in Esclarmonde van Massenet.)
Daarna komt "Der Vogelfänger bin ich ja". Dat is op vele manieren vertolkt, maar ik vind dat Papageno vaak of te clownesk, te boers, of soms ook juist te stijfjes wordt uitgebeeld. Dit filmpje is van Hermann Prey, hij weet precies de Papageno uit te beelden zoals ik die mij voorstel.
Ik sluit af met twee fragmenten die vaak in dit boek worden genoemd. Het eerste is "Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen", gezongen door (in mijn ogen) de enig echte Koningin van de nacht, onze eigen Christina Deutekom. (En nee, die hoge F3 is niet de allerhoogste operaklank ooit, zoals wel vaker wordt beweerd. De hoogste is een G3 in Esclarmonde van Massenet.)
Daarna komt "Der Vogelfänger bin ich ja". Dat is op vele manieren vertolkt, maar ik vind dat Papageno vaak of te clownesk, te boers, of soms ook juist te stijfjes wordt uitgebeeld. Dit filmpje is van Hermann Prey, hij weet precies de Papageno uit te beelden zoals ik die mij voorstel.
Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor de Literatuur.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten