Verdriet blijft, maar leven gaat door

Edwin Winkels - Haar laatste vlucht

Terwijl Nederland vol is van de herdenkingsbijeenkomst die gisteren is gehouden voor de slachtoffers van de vliegramp met de MH17, lees ik over die andere ramp, bijna 56 jaar geleden. Niet dat er iets speciaals was aan die ramp, want sinds het eerste dodelijke vliegtuigongeval in 1908 zijn er al duizenden vliegtuigen neergestort, leven families dagenlang in angst en worden levens voorgoed anders. 

Het neerstorten van een Languedoc toestel van de Spaanse vliegmaatschappij Aviaco in de bergen bij Madrid is ruim een halve eeuw na dato weer interessant omdat de in Spanje wonende Nederlandse journalist/schrijver Edwin Winkels er een roman over heeft geschreven. Enerzijds haalt hij daarmee dat ene ongeval weer naar voren, met de omstandigheden, de geschiedenis en de persoonlijke verhalen die daarbij horen, anderzijds trekt hij het verhaal veel breder. Daardoor is Haar laatste vlucht een eerbetoon aan iedereen die het leven liet tijdens een luchtreis. Dus óók aan die mensen die dezer dagen hier in Nederland herdacht worden.

Het verhaal spitst zich toe op de 18-jarige stewardess Maribel Sastre uit Barcelona. Negen jaar eerder kreeg Spanje zijn eerste vrouwelijke stewardessen en sindsdien was zij vastbesloten ook stewardess te worden. In die tijd was dat nog heel wat anders dan de serveersters die je nu in de vliegtuigen vindt. Als stewardess had je een grote verantwoordelijkheid en werd er echt tegen je opgekeken. 
Behalve met Maribel maak je kennis met de andere bemanningsleden en passagiers, ieder met hun eigen verhaal. Daar in dat toestel komt alles bij elkaar.

Maar er is meer: het Spanje uit die tijd zucht nog onder dictator Franco, niemand is vrij om keuzes te maken of om zijn stem te laten horen. De vrijheid in het buitenland lonkt, de hoop op een betere tijd is overal latent of manifest aanwezig. Bij gebrek aan vrijheid doen mensen wat hun wordt opgedragen, en dat is achteraf gezien ook de belangrijkste reden waarom deze vliegramp plaatsvond. Maar een alternatief was er niet. Het boek laat deze samenleving vaak zien, maar nergens wordt het op zo'n manier benadrukt dat het een politieke boodschap wordt.

Journalistiek

Het niet-chronologisch vertelde verhaal speelt zich in twee tijden af, die door elkaar heen in het boek aan bod komen. Een groot deel gaat over 1958, waarin we van alle personages ook flash-backs zien naar eerdere jaren. Niet alleen geven deze flash-backs meer informatie over de persoon in kwestie, ze maken ook duidelijk hoe de Spaanse samenleving zich ontwikkelde na de burgeroorlog in de jaren 30 en de Tweede Wereldoorlog.
Daarnaast speelt een deel van het verhaal in 2002, daarin kijkt de hoogbejaarde moeder van Maribel terug op haar eigen leven en op dat van haar dochter. 

Het boek is geen journalistiek verhaal, het is een verhaal dat gebaseerd is op een stevige journalistieke aanpak. Op de feiten en getuigenverslagen die Winkels na veel speurwerk nog bij elkaar kon vinden, heeft hij een nieuw verhaal gebouwd. Een verhaal dat zo goed mogelijk recht doet aan het beeld dat hij voor zichzelf heeft opgebouwd van de slachtoffers en hun familie. Daarbij heeft hij zich wat vrijheden veroorloofd, maar die maken het verhaal alleen persoonlijker en intiemer.

  

Verdriet

Door het hele verhaal heen proef je de eeuwigdurende liefde van de moeder voor haar kind. De moeder van de verongelukte meisjes Josefa en Esther wordt daarbij minder expliciet getoond in de verwerking van haar verdriet. Uit de context en uit de info op de website van de schrijver maak ik op dat ze haar verdriet nooit heeft kunnen verwerken. De moeder van Maribel daarentegen laat zien hoe ze haar dochter de rest van haar leven altijd met zich meedraagt en hoe ze haar herinnering levend houdt, tegelijkertijd is er een berusting gekomen. Die moeder wil verder kunnen leven, dat kan niet als ze de dood van haar kind geen plaats kan geven. 

Winkels weet deze emoties heel mooi te omschrijven, zonder er teveel nadruk op te leggen. Op zijn site las ik dat hij op dit gebied ervaringsdeskundige is, ik vind het bewonderenswaardig om zo te kunnen schrijven over dingen die indirect jouw eigen verleden zo raken. Het zegt veel over de manier waarop hij met zijn eigen verdriet om kan gaan. 

Tot slot: in een recensie hoort mijn persoonlijke leeservaring niet, maar in mijn blog kan het wel. Ik geniet van romans als deze, die zijn gebaseerd op journalistieke verhalen. Als voormalig journalist met een grote belangstelling voor geschiedenis voel ik me helemaal thuis in dit genre. Sterker nog, als dat boek van mij er ooit komt -en dat gebeurt-, zal het een journalistieke roman zijn. Maar dan moet ik eerst meer tijd vrij kunnen maken, want het onderzoek vraagt minstens zoveel tijd als het schrijven, zo niet meer. Tot het zo ver is, behelp ik me wel met het lezen van boeken als deze.

GELEZEN:

titel: Haar laatste vlucht

auteur: Edwin Winkels

genre: roman

verschenen: oktober 2014 
uitgever: Brandt

PS. Het valt misschien niet meteen op, maar deze uitgever is nieuw. 
Ik citeer van hun site: 
"Uitgeverij Brandt is een bewust kleine, onafhankelijke uitgeverij van literaire fictie en nonfictie. Centraal staan het enthousiasme voor de auteurs en hun werk, en het plezier van het boeken maken."
In de gaten houden, dus.

Naschrift: 

Iemand wees mij er -terecht- op dat een recensie natuurlijk altijd een persoonlijke leeservaring inhoudt. Bij nader inzien denk ik dat ik gewoon het verkeerde woord heb gekozen. Ik bedoelde eigenlijk dat het niet zo relevant is om mijn persoonlijke omstandigheden, achtergrond en ambities te benoemen in een recensie. Had ik deze recensie vroeger als journalist bij de krant ingeleverd, dan was die laatste alinea beslist geschrapt.
Alleen is dit geen krant, maar mijn blog. Dus hoef ik het niet te schrappen en mag ik wat meer van mezelf laten zien.